آیا فایده‌گرایی، همان لذت‌گرایی است؟ بررسی دیدگاه بنتام و میل

Ta̓ammulāt-i Falsafī

关键词: اخلاق;    انسان;    فایده‌گرایی;    لذت;    لذت‌گرایی;    بنتام;    میل;    آزادی;   

DOI  :  

来源: DOAJ

【 摘 要 】

اگر قائل به تقسیم موضوعات مربوط به فلسفه‌ی‌ اخلاق، به سه شاخه‌ی اخلاق توصیفی؛ هنجاری یا دستوری؛ و اخلاق تحلیلی یا فرااخلاق باشیم، بی‌گمان نظریه‌ی نتیجه‌گرایی و وظیفه‌گرایی را باید زیرمجموعه‌ی اخلاق هنجاری یا دستوری قرار دهیم؛ زیرا مباحث آن جنبه‌ی مصداقی دارند و به خوب یا بد و مطلوب یا نامطلوب در امور واقع می‌پردازند. یکی از مهم‌ترین گرایشات اخلاق هنجاریِ نتیجه‌گرا «فایده‌گرایی» است که مقاله‌‌ی حاضر به آن می‌پردازد. در اغلب منابع فارسی، اعم از تألیف یا ترجمه، از مکتب Utilitaianism به‌عنوان اساس اخلاق «لذت‌گرایی» تعبیر و از لذت‌گرایی نیز لذت جسمی و جلب خوشی مراد شده است. در اینجا به‌ واقع بین utilitaianism و hedonism خَلطی صورت گرفته است.  مرام یا مکتب «فایده‌گرایی» می‌گوید نتیجه‌ی تمام اعمال انسان، فقط براساس اصل فایده (utility principle) ارزیابی می‌شود، خوبی یک فعل به میزان «نفع» یا «فایده‌«‌ای است که «لذت» و «خوشایندی» را در پی داشته باشد؛ و بدی یک فعل بستگی به میزان «درد» یا «رنجی» دارد که از آن فعل عاید می‌شود. مقاله در وهله‌ی اول، تاریخ پیدایی و تقسیمات فایده‌گرایی را بررسی می‌کند؛ سپس ویژگی دیدگاه بنتام و میل را در «فایده‌گرایی» شرح می‌دهد و به مقایسه‌ی دیدگاه آن دو می‌پردازد. در پایان اثبات می‌کند چگونه در نظریات بنتام و میل براساس «اصل فایده» هر عملی فقط به میزان ارتقاء خوشایندی یا تنزل ناخوشایندی برای فردِ عامل و نیز جماعتی از مردم که منافعشان در گروِ آن عمل است، تأیید (اثبات) یا تکذیب (نفی) می‌شود و منظور از لذت، خوشایندی یا حظّی است که از انجام آن فعل عاید فرد و جماعتی می‌شود و این لذت معنای مذمومی ندارد.

【 授权许可】

Unknown