ارزیابی انتقادی خوانش عقل‌ستیزانه از اخباریان

تاریخ اسلام و ایران

مهدی حسین زاده یزدی¹  کوشا وطن خواه² 

[1] استادیار گروه علوم‌اجتماعی اسلامیِ دانشکدۀ علوم‌اجتماعیِ دانشگاه تهران، تهران، ایران;دانش‌آموختۀ دکتریِ رشتۀ دانش اجتماعی مسلمین، دانشکدۀ علوم‌اجتماعیِ دانشگاه تهران، تهران، ایران;

关键词: استرآبادی;    عقل;    اخباری‌گری;    اصولی‌گری;    فقه شیعه;   

DOI  :  10.22051/hii.2022.36541.2488

来源: DOAJ

【 摘 要 】

مکتب فقهی اخباری در سدۀ یازدهم هجری درون نظام فقاهت امامیه پدید آمد و منشأ تحول‌های فراوانی در تاریخ اجتهاد امامیه شد، به‌طوری که در اغلب پژوهش‌های مرتبط با تاریخ ایران، فصلی به منازعۀ اصولی-اخباری اختصاص داده شده است. محققان متعددی از رشته‌های مختلف در شکل‌گیری حوزۀ مطالعاتی اخباری‌پژوهی مشارکت داشته‌اند که به‌رغم تفاوت دیدگاه و گوناگونی حوزه‌های پژوهشی چند مضمون مشترک در آرای آنها مشخص است که «عقل‌ستیزی اخباریان» از مشهورترین آنهاست و به اشکال مختلف در ادبیات نظری‌پژوهشی این حوزه بازتولید می‌‌‌‌شود؛ از جمله اینکه اخباریان علاوه بر علم اصول‌ فقه با فلسفه، کلام و عرفان نظری و در سطحی بالاتر با هر شکل از استدلال منطقی مخالف‌ بوده‌اند و گاه گامی فراتر نهاده آنان را از اساس مخالف تفکر دانسته‌اند. گروهی با نسبت دادن ویژگی‌های ذاتی به این مکتب آن را معادل کم‌تحرکی اندیشه‌ای انگاشته‌اند و بعضی دیگر گفته‌اند اندیشۀ اخباری به کار فرونشاندن مخالفت‌های مردمی در سال‌‌های پایانی دورۀ صفوی می‌آمده است. گروهی از محققان نیز این مکتب را مشابه سلفی‌گری و نص‌گرایی دانسته‌‌اند. در این مقاله با هدف ترسیم مختصات خوانش عقل‌‌ستیزانه از اخباریان، با استفاده از روش اسنادی و تحلیل متنی، آرای هفت صاحب‌‌نظر تجزیه و تحلیل، مقوله‌‌بندی و بررسی انتقادی شده است؛ افرادی که به‌نحوی در شکل‌‌گیری، توسعه و بازتولید خوانش عقل‌‌ستیزانۀ نظریۀ اخباری سهمی داشته‌‌اند. یافتۀ این تحقیق آن است که در تمام آثار پژوهشی این حوزه خوانش ویژه‌‌ای از مضمون نظریۀ اخباری محوریت دارد که می‌‌توان آن را «تِم عقل‌ستیزی» نامید. در این پژوهش با نقادی این خوانش عقل‌‌ستیزانه سعی شد الگوی جدیدی برای اخباری‌پژوهی معرفی شود.

【 授权许可】

Unknown