Nalewka srebrna z miednicą - atrybut elitarnej kultury stołu we wczesnonowożytnej Europie Środkowej.Uwagi wstępne

Kwartalnik Historii Kultury Materialnej

卷:67

Andrzej Klonder¹ 

[1] Instytut Archeologii i Etnologii PAN, Al. Solidarności 105, 00-140 Warszawa;

关键词: nalewka;    uczta;    luksus;    szlachta;    Europa Środkowa;    nowożytność;   

DOI  :  10.23858/KHKM67.2019.1.003

来源: DOAJ

【 摘 要 】

Ceremonialne obmycie dłoni było ważną czynnością poprzedzającą uroczyste, publiczne posiłki społecznych elit (uczty, bankiety). Tradycja sięgająca starożytności, ugruntowana w średniowieczu, trwała w dobie nowożytnej. Do ablucji używany był zestaw złożony z dzbana (tytułowa nalewka) oraz miednicy. Informacje o nich są rozproszone w różnych typach źródeł; od zachowanych zabytków muzealnych poprzez ikonografię, po źródła pisane z XVI - XVIII wieku. Wśród tych ostatnich znajdują się inwentarze majątkowe, testamenty, dokumentacja: zakupów, darowizn, konfiskat, kradzieży; korespondencja, relacje z podroży, wydawnictwa encyklopedyczne, traktaty o ceremoniale dworskim, podręczniki i poradniki. Nalewki wykonane z kruszców szlachetnych, drogich kamieni, pereł oraz innych luksusowych , czasami egzotycznych surowców, miały dużą wartość materialną. Podnosiły ją także ich walory estetyczne. Były wytworami złotników z Francji, Niderlandów a przede wszystkim z czołowych ośrodków złotnictwa w Rzeszy (Augsburg, Norymberga) wreszcie z centrów o znaczeniu regionalnym (np. Gdańsk, Poznań). Te luksusowe naczynia były używane na dworach monarchów całej Europy, od płw. Iberyjskiego po Moskwę; w tym na wiedeńskim dworze Habsburgów i warszawskim Wazów. Były typowym wyposażeniem siedzib elektorów i pomniejszych władców Rzeszy. Co do arystokracji (magnaterii), Autor koncentruje uwagę na przykładach czeskim i polskim, tu także znajdując potwierdzenie stałej obecności nalewek w rezydencjach elity. Podobnie było w przypadku szlachty średniej, choć z tej grupy po nalewki srebrne sięgali raczej ludzie aspirujący do społecznego awansu, np. dworzanie królewscy, osoby wchodzące do rodzin senatorskich itp.. Nalewki posiadało również duchowieństwo katolickie (od plebana po biskupa) oraz patrycjat miejski (przykład Krakowa). Co funkcji użytkowych, nalewka z miednicą służyła nie tylko do publicznego obmycia rąk. Kilka wzmianek źródłowych wskazuje, że oba naczynia (raczej mniejszych rozmiarów) bywały też częścią kompletu do prywatnej, codziennej toalety (obmycie twarzy i rąk). Nalewki pełniły nie tylko funkcje użytkowe. Były dobrą lokatą kapitału. Przechowywane w skarbcach, często należały do najdroższych spośród wszystkich precjozów. Przed ucztą goście mogli je podziwiać prezentowane wśród innych sreber na specjalnych stołach lub regalach. Były też stałą ozdobą reprezentacyjnych pomieszczeń rezydencji (jak Silberbufett w zamku w Berlinie). Budowały prestiż domu. Cenne a zarazem łatwe w transporcie, były dogodnym narzędziem polityki, jako dary przekazywane przez posłów cudzoziemskim władcom lub innym wpływowym osobistościom. Podobnie były pożytkowane w polityce wewnętrznej. Zapisywano je także w testamentach krewnym i przyjaciołom, klientom i patronom, zaś dla poratowania duszy – instytucjom kościelnym. Niekiedy naczynia z kruszców szlachetnych zastępowała cyna. Nawet u najbogatszych w dni powszednie na stół zamiast sreber trafiała zastawa cynowa. Towarzyszyły jej cynowe nalewki i miednice. Zapasy cyny były zresztą wielokrotnie większe niż sreber. Z kolei w dworach szlachty ubogiej herbowa cyna czasami zastępowała herbowe srebra, w tym również nalewkę.

【 授权许可】

Unknown